SHOQATA AKADEMIKE E SHQIPTARËVE PËR SHKENCË DHE ART-TETOVË
KËRKESË
për themelimin e Institucionit publik: AKADEMIA E SHKENCAVE SHOQËRORE DHE ALBANOLOGJIKE
Ne, një grup profesorësh universiteti dhe intelektualësh shqiptarë, njerëz që lindën dhe punuan gjithë jetën këtu dhe dhanë kontributin e tyre maksimal në zhvillimin e komunitetit dhe industrisë, ju paraqesim një kërkesë për ngritjen e një Institucioni Nacional Publik, me Kompetencat publike në punën kërkimore-shkencore në fushën e shkencave shoqërore dhe albanologjike, Akademia e Shkencave Shoqërore dhe Albanologjike, me seli në Shkup.
1.Baza juridike sipas legjislacionit kushtetues të RMV-së
Kërkesa jonë bazohet në nenet 3 deri në 9 të Ligjit për institucione, neni 8 i rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, ku thuhet: “Vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë janë: – liritë dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit të njohura me të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, – shprehja e lirë e përkatësisë kombëtare…”. I referohemi edhe nenit 47, i cili thotë se, “liria e krijimtarisë, veprimtarisë shkencore dhe artistike është e garantuar dhe se Republika inkurajon dhe mbështet…” Neni 47 thotë se “garantohet liria e krijimtarisë shkencore, artistike dhe të llojeve të tjera. Të drejtat që rrjedhin nga krijimtaria shkencore, artistike apo lloje të tjera intelektuale janë të garantuara. Republika inkurajon, ndihmon dhe mbron zhvillimin e shkencës, artit dhe kulturës. Republika inkurajon dhe ndihmon zhvillimin shkencor dhe teknologjik…”. Nevojat tona specifike bazohen në nenin 48 të Kushtetutës, i cili thotë se “Anëtarët e kombësive kanë të drejtë të shprehin lirisht, të ushqejnë dhe të zhvillojnë identitetin e tyre dhe veçoritë kombëtare. Republika garanton mbrojtjen e identitetit etnik, kulturor, gjuhësor dhe fetar të kombësive. Anëtarët e kombësive kanë të drejtë të themelojnë institucione kulturore e artistike, shoqata shkencore dhe të tjera me qëllim të shprehjes, edukimit dhe zhvillimit të identitetit të tyre”. Gjithashtu, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut e konsideron arsimin, trajnimin, hulumtimin dhe inovacionin si faktorë kyç për forcimin e ekonomisë kombëtare dhe mirëqenien e qytetarëve.
2.Veprimtaria e Institucionit
Institucioni themelohet për kryerjen e veprimtarive në fushën e shkencave, përkatësisht të shkencave Shoqërore dhe Albanologjisë, për fushat kërkimore të përfshira sipas klasifikimit Frascati.2
3.Profili i Institucionit
Profili i këtij institucioni është një formë institucioni për kryerjen e një shërbimi publik si një veprimtari që nuk klasifikohet si veprimtari tregtare e përcaktuar me ligj (veprimtari jo-tregtare) dhe që mund të përkufizohet si veprimtari me interes publik-sipas ligjit.
Ky institucion do të përgatisë dhe realizojë projekte kërkimore-shkencore të cilat do të financohen nga mjetet e parapara në buxhetin e RMV-së, nga mjetet për veprimtari kërkimore-shkencore ose artistike të Republikës, nga fondet dhe fondacionet e veçanta, si dhe nga fondet e personave fizikë e juridikë vendas ose të huaj.
Veprimtaria kërkimore-shkencore që do të kryhet në Akademi realizohet mbi bazën e projekteve kërkimore-shkencore. Kërkime dhe projekte të veçanta shkencore do të mund të kryhen në bazë të një marrëveshjeje ndërmjet Akademisë dhe një institucioni ose organizate përkatëse të arsimit të lartë, shkencor dhe artistik.
4.Nevoja e shqiptarëve për një institucion kërkimor shkencor të një natyre specifike
Pyetja që lind për studiuesit është si të veprohet? Cilat janë sfidat e së ardhmes dhe si të menaxhohen rreziqet siç janë: plakja e popullsisë, neoliberalizmi i paskrupullt, bashkëjetesa e shqiptarëve dhe maqedonasve, ikja e të rinjve, emigrantëve, vlerave evropiane të demokracisë liberale, deformimi i gjuhës shqipe nga neologjizmat, përdorimi në jetën publike publike, etj.
5.Hulumtimet në fushat e shkencave shoqërore
Hulumtimet shkencore sot janë pjesë kryesore e debatit publik . Kjo, në botën shkencore, shfaqet në një diversitet më të madh, nga këshillimi i liderëve dhe qeverive tek ndarja e hulumtimeve dhe gjetjeve drejtpërdrejt me konsumatorët dhe përmes shumë platformave të reja dixhitale, takimeve në internet dhe diskutimeve të ekspertëve.
Institucioni ynë do të ndajë rezultatet e khulumtimit me komunitetin akademik, universitetet, akademitë e tjera, industrinë, me një audiencë të zgjeruar dhe të integruar, profesione dhe disiplina. Politik-bërësit duhet të mësojnë se dinamikat sociale janë kritike për zgjidhjen e shumicës së problemeve tona sociale, por ato nuk janë as të lehta për t’u kuptuar dhe as nuk mundësojnë përmirësim të shpejtë të komunitetit. Gjendja dramatike në të cilën gjendet qytetërimi njerëzor, në veçanti Ballkani Perëndimor dhe RMV-ja, na inkurajon të shqyrtojmë disa çështje të thella dhe të rëndësishme. Secila prej këtyre pyetjeve meriton përpjekjet tona më të mira intelektuale. Por, patjetër, ata duhet të eksplorojnë mjedisin tonë, sa më tërësisht dhe me kujdes që të jetë e mundur. Kërkime të tilla do të jenë të dobishme jo vetëm për zhvillimin tonë personal dhe intelektual, por edhe për nevojat e shoqërisë në tërësi, për ballafaqimin me bashkëjetesën tonë, dialogun ndërkulturor, ndërfetar, të drejtat e njeriut, zhvillimin e ekuilibruar ekonomik, etj.
Institucioni i ri do merret me çështjet, se pse ne duhet të kujdesemi për 20 vitet e ardhshme, jo vetëm për muajt e ardhshëm? Cila do të jetë e ardhmja jonë? Cilat janë shanset tona në globalizimin kulturor dhe gjuhësor, kur dihet se nga rreth 14.000 gjuhë që fliten aktualisht në botë, parashikimet janë që 70% e tyre do të zhduken deri në vitin 2100? Sa i përket strukturës moshore, popullsia në RMV po plaket. Në periudhën 2007-2017, popullsia re (0-14 vjeç) në total u ul nga 18.5% në 16.5%, dhe popullsia e moshës së vjetër (65 vjeç e lart), u rrit nga 11.4% në 13.7%. Si mund të arrijmë një të ardhme të kënaqshme me këtë natalitet dhe vdekshmëri të popullsisë? Cilat janë prioritetet? A është ai zhvillim i qëndrueshëm? Ne duhet të krijojmë një potencial të madh hulumtues për t’u dhënë përgjigje të gjitha sfidave si: rënia e natalitetit, kushtet dhe cilësia e arsimit në shkollat në gjuhën shqipe dhe çështje të tjera të rëndësishme shoqërore jetike, për zhvillimin human nëpërmjet kërkimit shkencor themelor dhe të fundit. Ne si shoqëri shohim që epoka e inteligjencës artificiale tashmë ka filluar. Kjo është po aq thelbësor sa krijimi i mikroprocesorit, kompjuterit personal, internetit dhe celularit. Si do ta pozicionojmë veten si individë, shoqëri dhe shkencë ndaj këtyre ndryshimeve të fuqishme, përderisa Google njofton chatbotin e tij të AI, Bard, duke iu bashkuar Bing, në dhe pasi krijuesi i ChatGPT OpenAI njoftoi evolucionin e shumëpritur të modelit të tij me inteligjencën artificiale, GPT-4? Shkencat shoqërore duhet të merren me këto ndryshime të fuqishme.
5.Hulumtimet në fushat e shkencave shoqërore
Për studimin e gjuhës, letërsisë dhe kulturës shqipe, marrëdhëniet e gjuhës dhe letërsisë shqipe me gjuhët e tjera, letërsisë dhe kulturave të Evropës dhe botës, historisë kombëtare shqiptare dhe marrëdhënieve me kombet fqinje dhe kulturat e tyre, veçanërisht për të ushqyer vlerat e trashëgimisë kulturore të njerëzve. Rëndësia e këtij institucioni shkencor është se do të kontribuojë shumë në shkëmbimin e përvojave ndërmjet studiuesve – përmes komunikimit dhe debatit, gjë që do të eliminojë mangësitë e shumta të kërkimit shkencor për çështjet gjuhësore në epokën e neologjizmave, lëvizjes së popullsisë etj. E gjithë kjo me synimin pozitiv që Albanologjia të përparojë paralelisht me shkencat e tjera.
Probleme të rëndësishme kërkimore do të jenë çështjet e etnografisë, e cila është studimi i thelluar i një grupi dhe nëngrupi të caktuar kulturor. Ne kemi shumë nevojë për të. Po kështu, etnologjia është studimi krahasues i të dhënave etnografike, shoqërisë dhe kulturës. Hulumtimi antropologjik shqyrton gjetjet më pak të njohura në arkeologji dhe antropologji për të nxjerrë në pah atë që nuk dimë për historinë njerëzore.
Historia e komunitetit shqiptar në RMV, marrëdhëniet ndëretnike dhe veçanërisht marrëdhëniet shqiptaro-maqedonase, poashtu,do të paraqesin tema të rëndësishme kërkimore. Komunitetet janë të gjalla dhe gjithmonë kanë nevojat e tyre. Në Maqedoninë e Veriut, të gjitha komunitetet kanë nevojat e tyre specifike, të cilat mund të jenë zhvillimi kulturor, arsimor, fetar, ekonomik lokal, etj. Shkenca dhe ne si punonjës shkencorë duhet të përballemi dhe të hetojmë në mënyrë të pashmangshme disa çështje themelore dhe të specializuara në lidhje me të ardhmen tonë. Qytetërimi njerëzor sot është i gjallë, i fuqishëm dhe po ndryshon me shpejtësi. Pjesë e këtyre ndryshimeve bëhet edhe Republika.
7.Publiciteti, transparenca e punës
Institucioni do të jetë transparent ndaj publikut të gjerë, medias dhe mekanizmave të kontrollit publik. Ai do të jetë i hapur për të gjitha bashkësitë etnike në Maqedoninë e Veriut
8.Pyetje bazë për funksionalitetin e institucionit publik
Në fund kërkojmë që kërkesa jonë të konsiderohet si kërkesë për vlera të reja evropiane, një Ballkan të hapur dhe një shoqëri të lirë. Duke mësuar nga e kaluara e largët, kur një profesor universiteti doli para publikut dhe kërkonte me fletore dhe laps një universitet në gjuhën shqipe, elita politike në vend që ta pranonte, u tërhoq zvarrë për 10 vjet në një përballje të pakuptimtë me studentët dhe punëtorët shkencorë.
Bordi iniciativ – themelues:
Prof. Dr. Hasan Jashari,
Prof. Dr. Zeqir Kadriu,
Prof. Dr. Zeqirja Rexhepi
Prof. Dr. Florim Aidini,
Prof. Dr. Xheladin Murati,
Prof. Dr. Tahir Zajazi,
Prof. Dr. Suzana Aliu,
Prof. Dr. Avzi Mustafa,
Prof. Dr. Nebi Dervishi,
Doc. Dr Ardita Abdulli.
Të nderuar deputetë dhe ministra,
Ju urojmë një ditë të këndshme!
Në mbështetje të listës. Elaborati, Statuti, programi i punës, CV e anëtarëve të Bordit theleues, administrata, personeli i ri shkencor, kushtet materiale dhe hapësinore etj.
Materialet, prej mbi 121 faqeve ua dërgojmë në pliko, së bashku me këtë Kërkesë!
Me shumë respekt
14.04.2023
Nga Bordi themelues
Nënshkruesit, mbështesin me firmat e tyre krijimin e Institucionit Publik Akademia e Shkencave Shoqërore dhe Albanologjike
Emri, mbiemri
Universiteti
Nënshkrim
1.
Prof.dr.
Hasan Jashari
UEJL-Tetovë
2.
Prof.dr.
Mersel Bilalli
FON University
3.
Prof.dr.
Nasir Selimi
UEJL-Tetovë
4.
Prof.dr.
Arafat Shabani
UEJL-Tetovë
5.
Prof,Dr.
Bilall Lutfiu
UNI UNIVERSUM
6.
Prof.dr.
Xheladin Murati
UKIM- Shkup
7.
Prof.dr.
Mersim Mаksuti
Universiteti i Tetovës
8.
Prof.dr.
Fadil Zendeli
UEJL-Tetovë
9.
Prof.dr.
Ali Pajaziti
UEJL-Tetovë
10.
Dr. Prof
Muhamed Halili
Profesor-ambasador
11.
Prof.dr.
Halil Snopçe
UEJL-Tetovë
12.
Doc.dr.
Ardita Abduli-Reka
Universiteti i Tetovës
13.
Doc.dr.
Drita Memeti
Universiteti i Tetovës
14.
Prof.dr.
Hana Saliu
Universiteti i Tetovës
15.
Prof.dr.
Valentina Pajaziti
Universiteti i Tetovës
16.
Prof.dr.
Hiriet Ziberi
Universiteti i Tetovës
17.
Ph.d.
Nazmije Shaqiri
Universiteti i Tetovës
18.
Prof.dr.
Besa Havziu-Ismaili
Universiteti i Tetovës
19.
Doc.dr.
Luljeta Bexheti
Universiteti i Tetovës
20.
Prof.dr.
Zeqirja Rexhepi
Universiteti i Tetovës
21.
Prof.dr.
Musa Musai
Universiteti i Tetovës
22.
Prof.dr.
Zejnepe Alili-Rexhepi
Universiteti i Tetovës
23.
Doc.dr.
Fitore Bajrami-Abdi
Universiteti i Tetovës
24.
Prof.dr.
Ibish Kadriu
Universiteti i Tetovës
25.
Prof.dr.
Qufli Osmani
Universiteti i Tetovës
26.
Prof.dr.
Fehari Ramadani
Universiteti i Tetovës
27.
Prof.dr.
Lulzim Murtezani
Universiteti i Tetovës
28.
Prof.dr.
Abdilnaser Sinani
Universiteti i Tetovës
29.
Prof.dr.
Qani Nesimi
Universiteti i Tetovës
30.
Prof.dr.
Zeqirja Idrizi
Universiteti i Tetovës
31.
Prof.dr.
Petrit Pollozhani
Universiteti i Tetovës
32.
Prof.dr.
Suzana Aliu
UBT-Prishtinë
33.
Prof. Dr
Meribe Mustafi
Universiteti i Tetovës
34.
Prof.dr.
Selami Kolonja
Universiteti i Tetovës
35.
Prof. Dr
Ismail Ferati
Universiteti i Tetovës
36.
Prof.Dr
Namik Durmishi
Universiteti i Tetovës
37.
Prof.Dr.
Florim Ajdini
Universiteti i Tetovës
38.
Prof.dr.
Suzana Ejupi
Universiteti i Tetovës
38.
Prof.dr.
Majlinda Nuhi
Universiteti i Tetovës
40.
Prof.dr.
Arburim Iseni
Universiteti i Tetovës
41.
Prof.dr.
Myqereme Rusi
Universiteti i Tetovës
42.
Prof.dr.
Hyreme Gurra
Universiteti i Tetovës
43.
Prof.dr.
Dervish Alimi
Universiteti i Tetovës
44.
Dipl.ing.agr.
Symbil Ajdini
“Mosha Pijade”- Tetovë
45.
MSc.dr.
Argjend Imeri
Universiteti i Tetovës
46.
Prof.dr.
Arben Oda
Universiteti i Tetovës
47.
Prof.dr.
Isa Spahiu
Universiteti i Tetovës
48.
Doc.dr.
Lindita Skenderi
Universiteti i Tetovës
49.
Doc.dr.
Imer Alili
Universiteti i Tetovës
50.
Prof.dr.
Lulzime Kamberi
Universiteti i Tetovës
51.
Prof.dr.
Zarije Nuredini
Universiteti i Tetovës
52.
Prof.dr.
Merale Fetahi-Vehapi
Universiteti i Tetovës
53.
Prof.dr.
Florinda Imeri
Universiteti i Tetovës
54.
Prof.dr.
Nebi Dervishi
Universiteti i Tetovës
55.
Prof.dr.
Zylqyfli Ziba
Universiteti i Tetovës
56.
Prof.dr.
Besnik Rameti
Universiteti i Tetovës
57.
Prof.dr.
Haki Ymeri
UKIM-Shkup
58.
Dr. docent
Besa Kadriu
UEJL
59.
Docent Dr.
Meral Veseli
UEJL
60.
Prof.dr.
Xhemaludin Idrizi
UEJL
61.
Prof.dr.
Zeqir Kadriu
UEJL
62.
Prof.dr.
Avzi Mustafa
UKIM-Shkup
63.
Prof.dr.
Tahir Zajazi
UKIM-Shkup
64.
Dr.
Donika Bakiu
Vision Academy
65.
Ass.mr.
Dëfrim Saliu
Universiteti i Tetovës
66.
Ass.mr.
Elfat Sulimani
Universiteti i Tetovës
67.
Ass.mr.
Verona Paçuku
Universiteti i Tetovës
68.
Ass.mr.
Dritan Skenderi
Universiteti i Tetovës
69.
Prof. dr
Arben Taravari
UKIM
70.
Prof. dr
Arsim Sinani
Universiteti i Prishtinës
